Od zarania.
Nasze ziemie zamieszkane były już w czasach prehistorycznych. W okolicy Jodłownika wykopano dużą ilość naczyń glinianych i kości ludzkich oraz cenne przedmioty epoki kamiennej.
Mieszkał tu lud Lachów, trudniący się myślistwem, rybołówstwem i uprawą roli. Wywodzili się też stąd słynni rzemieślnicy. Były tu liczne warownie i świątynie. Życie wieśniaków i dworów wrzało bujnie, do grodów ciągnęły karawany kupców niosąc ze sobą nowe towary i nowe zwyczaje. Za czasów Piastów było tu już spore skupisko ludności, a do jej obrony służył cały szereg zamków i zameczków. Znajdowały się one: na górze Grodzisko, w Stróży, w Lubomierzu, w Tarnawie, w Raciechowicach. Szerząc wiarę chrześcijańską przechodzili przez te ziemie różni księża zakonni. Podanie głosi, iż przez Ziemię Szczyrzycką przechodził również św. Wojciech ze swoimi uczniami z Krakowa, gdzie miał nauczać w roku 985.
Rycerskie gniazda.
Ziemia Szczyrzycka była w dawnych czasach gniazdem i siedzibą najzamożniejszych rodów osiadłych wzdłuż rzeki Stradomki: Gryfitów, Ratołtów, Drużnitów - to byli gazdowie tej krainy. Na pierwszy plan wysuwają się Drużnici herbu Drużyna. Należą do nich rody: Lubomirskich, Lipskich, Mstowskich, Słupskich, Wieruskich, Szykowskich, Bojaneckich, Łapanowskich, Stadnickich czy Żerosławskich. Stąd wywodzili się sławni hetmani, wojewodowie, starostowie, biskupi, np. Piotr z Lipia i z Sadku – wojewoda sandomierski, Stanisław Lubomirski – wojewoda krakowski, hetmani Jerzy Lubomirski, Piotr Słupski, słynni rycerze Słupscy, Lasoccy oraz opaci, np. Mstowski.
Podwaliny cywilizacji.
Dzieje ziemi szczyrzyckiej wiążą się ściśle z historią ziemi krakowskiej, z części której powstał osobny powiat szczyrzycki, który sięgał swoimi granicami dzisiejszych, południowych dzielnic Krakowa. Ziemie te dzierżyli król i możne rody Gryfitów, Śreniwitów oraz zakony cystersów i karmelitów. Królowie i możni panowie zakładali klasztory i zapraszali do Polski mnichów. Uczyli oni gospodarowania, rzemiosł, przetwórstwa i nowych upraw. Mozolnie tworzyli cywilizację. Jeden na najbardziej pracowitych i gospodarskich zakonów – trafił właśnie do Szczyrzyca.
Prawie jak w bajce.
Teodor, hrabia na Ruszczy, herbu Gryf, wojewoda krakowski zakłada najpierw klasztor cystersów w Ludźmierzu. Wśród dzikiej okolicy buduje modrzewiowy kościołek i klasztor, osadza zakonników. Od tej chwili pod szczytami śnieżnych Tatr, wśród puszczy, widzimy uwijających się cystersów. Wśród ciemnych borów migają białe habity czarną przepasane wstęgą, walą się pod toporem odwieczne drzewa, lasy się przerzedzają, powstają pola. Ludzie znęceni nadzieją pomyślności, gromadzą się w około zatrudnionych rolnictwem cystersów. Tworzą się rozległe wsie i osady. Ale rozbójnicy stają na zawadzie spokojnego rozwoju. Ludźmierz kilkakroć, jak świadczą dzieje, ogląda rozbójniczy topór, pożogę i zniszczenia. Założyciel, widząc że dzieło jego tyle przeszkód znajduje decyduje, że dłuższy pobyt zakonników w tej okolicy był niepodobnym. Zakupił więc od Jana Subisława – kantora płockiego, kanonika krakowskiego w roku 1237 wieś Szczyrzyc, która nosiła wg posiadanych przez klasztor dokumentów różne nazwy. Brzmiały one: Cyrich, Cjrice, Scirium, Chyric. Zbudował tam klasztor ze wspaniałym kościołem.
Krótka historia burzliwych dziejów.
W 10 lat od pierwotnego założenia przeniósł z Ludzimierza Cystersów do nowo zbudowanego klasztoru szczyrzyckiego w 1245 r. W 1237 r. dokupuje Cedro wieś Rogoźnik, a w 1238 r. wieś Krzyszkowice. Klasztor został posadowiony na prawym brzegu rzeki Stradomki. Najstarszy, znany dokument mówiący o miejscowości Szczyrzyc i zakonnikach cysterskich pochodzi z 1238. W 1251 r. Bolesław Wstydliwy wydał dokument, w którym uwolnił poddanych klasztoru od licznych podatków. W tym samym roku potwierdził przywilej zakładania wsi na Podhalu. Domena szczyrzycka niewątpliwie objęła znaczną część zachodniego Podhala i rozciągała się ku wschodowi aż po Ostrówsko i Dębno.
Proces kolonizacji Podhala przez Cystersów następował powoli. Wydaje się, że prawdziwa kolonizacja rozpoczęła się dopiero po przeniesieniu się konwentu w dolinę Stradomki, około roku 1243. Dokument z 1254 r. wśród dóbr klasztornych wylicza pola i łąki wsi: Dębno, Długopole, Ludźmierz, Ostrowiec, Ostrówsko i Wilczepole. Stanowiły one zalążki najstarszych osad: Dębna, Długopola, Ludźmierza, Nowego Targu, Ostrowska i Waksmunda. W roku 1308 Władysław Łokietek obdarzył klasztor przywilejem zezwalającym na zakładanie wsi na tzw. prawie niemieckim. Jak wynika z dokumentów z lat 1251-1254, właśnie Bolesław Wstydliwy zezwolił cystersom na sprowadzanie osadników oraz zakładanie miast i wsi, a w drugiej ćwierci XIV w. Nowy Targ jest własnością klasztoru Cystersów w Szczyrzycu.
Momentem przełomowym jest przejęcie Podhala przez króla. Podhalańskie dobra cystersów zabrano między rokiem 1335 a 1338. Pozostawiono im wsie Ludźmierz i Krauszów oraz miejsce, gdzie ponownie założyli wieś Rogoźnik.
Klucz szczyrzycki.
W wieku XV zakonnicy starali się odtworzyc posiadłości w obrębie klucza szczyrzyckiego. Doszło wówczas do znacznego pomnożenia ich majątku. Wiek XVII i XVIII to czasy wojen, przemarszów wojsk, grabieży, ale także znakomitej prosperity za czasów opata Drohojowskiego, który rozpoczął przebudowę barokową opactwa ok. 1620 r. Klasztor utrzymywał się w swych majątkach aż do roku 1794. Po pierwszym rozbiorze Polski oraz próbie kasacji klasztoru w 1795 r. rząd austriacki skonfiskował większą część dóbr. W 1843 r. osadzono tu zakonników czeskich. Cystersi odzyskali utracone dobra w 1848 r. W 1868 r. klasztor odkupił część utraconych majątków.
W roku 1918 papież Benedykt XV przywrócił klasztorowi godność opactwa. W czasie drugiej wojny światowej odbywały się w Szczyrzycu tajne kursy gimnazjalne, a po wojnie działało klasztorne gimnazjum, zlikwidowane w 1955 r.
